BAL DÖNEMİ
İlkbahar bitip yaz aylarına girildiğinde artık büyük bal toplama mevsimi de başlamış olur. Bal toplama mevsiminin başladığı arıların kovana girişlerinden belli olur. Uçma tablasının üzerinde polen taşıyan arılardan başka, vücut hatları daha irice ve sanki birşeyden ıslanmış gibi rengi koyulaşmış olan arılar da görülür, işte bunlar bal özü taşıyan arılardır. Ayrıca öğleden sonra uçuş tahtası üzerinde çok sayıda işçi arı arkaları kovana dönük şekilde kanat çırpar. Vantilasyon yapan bu arıların amacı kovan içinde hava sirkülasyonunu sağlayarak, getirilen taze balın suyunu uçurmak ve kovan içinde oluşan aşırı rutubeti dışarı atmaktır.
Kovan kapağı açıldığı zaman artık arıların eskisi kadar hırçın olmadıkları farkedilir ve kovan içinden taze balın kokusu duyulur. Çıtaların üst kısımlarının beyaz petekle kabartıldığı görülür. Ballıktan bir çerçeve çekilirse artık balın sırlanmaya başladığı tesbit edilir.
Arılıktan bir test kovanı seçilerek altına tartı için bir baskül konursa, günlük ağırlıklar karşılaştırılarak büyük bal toplama mevsiminin başladığı pratik olarak anlaşılabilir.
Yaz ayında arıcı kovanların içindeki bal durumunu izleyip gerekli müdahaleleri zamanında yapmalıdır. Eğer mevsim çok elverişli ve gelen bal da çoksa, bal sağımına hemen başlanır. Petek gözlerinin en az üçte ikisi kapanmış petekler hiç bekletilmeden sağılarak boşalan petekler kovandaki yerlerine tekrar konur. Böylece hazır kabartılmış peteği arılar çok kısa zamanda tekrar balla doldurabilirler. Bal akımının yoğun olduğu dönemlerde arılar 3-5 günde bir katı doldurabilir.
Arı nüfusu birinci ballığa sığmamaya ve ballıktaki çerçeveler sırlanmaya başladığında, artık ikinci ilaveyi verme zamanı gelmiştir. İkinci ilave genellikle kuluçkalıkla birinci ilavenin arasına konur. İlk konulan ilave bal dolu çerçevelerin sırlanması için en üste yer alır, ikinci ilave de hemen kuluçkalığın üzerinde olduğu için arılarca daha kolay kabartılarak bal depolanmaya başlanır.
Bu mevsimde arıları güneşten ve sıcaktan korumak gerekir. Fazla güneşe maruz kalan arılarda miskinlik ve uyuşukluk görülür. Kovaniçi sıcaklığın 37 dereceden yukarıya çıktığı durumlarda arılar çalışmayı bırakır. Bütün güçlerini kovanın soğutulması için vantilasyon yapmaya harcarlar. Ayrıca yüksek sıcaktan kovan içindeki petekler eğilir yamulur.
Kovanları sıcaktan korumak için üzerlerine çardak yapılabilir ya da ot, dal parçaları konulabilir.
Bu ayda eğer etraftaki su kaynakları yeterli gelmiyorsa arılıkta muhakkak sulama tertibatı bulunmalıdır.
Arılar çok yüklü ve yorgun geldikleri zaman genelde kovan uçma tablasına konamayarak yere düşer. Bal toplama mevsiminde mümkünse bu uçuş tablasının genişletilmesi gerekir.
Yine bu mevsimde kovanların önünü kapayacak kadar büyüyen yabani otlar temizlenmeli arılara rahat uçuş imkanı sağlanmalıdır.
Yaz sonunda özellikle sarıca arılara karşı gerekli tedbirler alınmalıdır. Bu dönemde sarıca arılar arılıklara saldırarak, onların depoladıkları bala ortak olmaya çalışırlar. Ayrıca bir şekilde arazide kendine yuva yapmış kaçak oğullar eğer kış için gerekli balı toplayamadılarsa, arılıklara saldırarak yağmalamaya çalışırlar. Bunlara harami arılar denir. Bununla ilgili önlemler de alınmalıdır.
Yaz mevsiminin sonlarına doğru artık arazideki bal kaynakları kesilir. Arıların bal getirme işlemi azalmaya başlayınca bal hasadı zamanı gelmiş demektir. Bal hasadı fazla gecikmeden usulüne uygun bir şekilde yapılır.
BAL HASADI
Bal hasadı bal toplama mevsiminin sonlarına doğru, arazideki nektar akımı henüz bitmeden yapılmalıdır. Nektar akımı kesildikten sonra yapılan bal hasadında arılar çok hırçın olur ve yağmalama eğilimi gösterir.
Hasaddan önce arıcı problem yaşamamak için gerekli bütün hazırlıkları yapmalıdır.
İlk hazırlık, hasad edilen balların konacağı mekanın hazırlanmasıdır. Burası arıcının rahat çalışabileceği şekilde düzenlenir. Odanın içerisine arı girmesini engelleyecek bütün önlemler alınır.
İkinci hazırlık arıcının kendi hazırlığıdır. İyi bir maske ve iş tulumu giyilir. Özellikle paçalardan arı girişini engellemek için ayaklara poşet geçirerek paçaların lastikle bağlanması önerilir.
Arıcı bütün ekipmanını gözden geçirir. Eldiven, eldemiri, fırça, körük, üzerine ballık ilavelerini koyabileceği bir sehpa, arıları kovan önüne silkme esnasında kullanacağı genişçe beyaz bir örtü hazırlar.
Bal hasadına yağmacılık tehlikesini önlemek için sabahın erken saatlerinde başlanır. Saatler ilerleyip havanın ısınmasıyla birlikte yağmacılık eğilimi başladığında hasada son verilmelidir. Soğuk ve bulutlu günlerde de arılar kuluçkalıkta salkım düzenine geçeceklerinden, ballıktaki arı sayısı en asgari seviyede olur.
Arıları ballı çerçevelerden uzaklaştırmak için genellikle 4 yöntem kullanılır:
1) Silkme, Süpürme Yöntemi: Çok büyük miktarlarda kovanı olmayan arıcıların en çok uyguladıkları yöntemdir. Temiz ve sağlığa zararlı katkı maddesi içerme riski olmayan bu yöntemin en büyük dezantajı arıların hırçınlaşması ve yağmacılıktır.
Üzerine kovan gövdesinden ayırdığımız ballıkları koyacağımız bir sehpa hasat yapacağımız kovanın yanına yerleştirilir.
Usulüne uygun yakılmış olan körükten yavaşça dalgalar halinde örtü tahtasının kenarlarından 2-3 kere duman verilir.
Ballık ilavesi eldemirinin yardımı ile kuluçkalıktan ayrılarak sehpanın üzerine konur ve üzeri hemen örtülür. Kuluçkalığın üzeri de örtü tahtasıyla kapatılır.
Bu aşamada iki silkeleme yönteminden birisini tercih etmek gerekir. Birincisi arılar kovan önüne silkelenebilir. Bunun için hazırlanan beyaz örtü uçma tahtasını da kaplayacak şekilde kovan önüne serilir. Örtüye silkilen arılar körükle duman verilerek kovana doğru yönlendirilir.
İkinci silkeleme yönteminde ise kuluçkalık örtü tahtasıyla kapatılır fakat arıların yukarı ve aşağı gitmelerini sağlayacak bir delik bırakılır. Bu sayede kuluçkalıktaki arıların hasat sırasında rahatsız olup hırçınlaşmaları engellenmiş olur. Kuluçkalığın üzerine içinde 4-5 adet boş petekli çerçeve bulunan bir ballık ilavesi konur, üstü ıslak bir bezle örtülür. Arılar üstteki ballığın örtüsü yarım açılarak buraya silkilir. Arada bir ballığın üzerinde duman gezdirilerek arıların uçuşları engellenir.
Bazı arıcılar kuluçkalık üzerindeki ballığı almadan doğrudan ballı çerçeveleri almaya ve arıları bunun üzerine silkmeye başlarlar. Bu oldukça sakıncalı bir yöntemdir. Çünkü ballık içine silkilen arı tam yerine yerleşmeye başlarken ikinci çerçeveyle yukarı çıkarak tekrar silkilir. Birden fazla silkilen arılar ise hırçınlaşarak deli gibi saldırmaya başlar ve hasadı zora sokar.
Bazı arıcılık kitaplarında ise ballık alındıktan sonra çerçevelerin doğrudan kuluçkalığa silkilmesi önerilmektedir. Özellikle hırçın arı ırklarıyla çalışan arıcılar için bu da işi zora sokan bir yöntemdir. Bu şekilde davranıldığında kuluçkalıkta bulunan arılar da taciz olacağından hırçınlaşarak saldırmaya başlar.
Silkeleme işleminde çerçevenin iki ucu tutularak hızlıca aşağı doğru silkme hareketi yapılır, ya da çerçeve tek ucundan tutularak boşta kalan elle çerçeveyi tutan elin üzerine sertçe vurularak arıların aşağı düşmesi sağlanır. Arıcı kalan bir kaç arıyı da yavaşça fırça ile süpürüp uzaklaştırarak elindeki çerçeveyi yardımcısına verir. Yardımcı çerçeveyi alarak bu iş için hazırlanmış altı kapalı bir kutunun içine koyar ve hemen üstünü ıslak bir bezle kapatır. Bu şekilde hızlıca hasad yapılmış olur. Bu esnada arıcı sağa sola bal bulaştırmamaya ve arıları öldürmemeye dikkat etmelidir. Bal bulaşıkları yağmacılığa neden olur.
Hasad edilen kovanın üzeri hızlıca örtülür ve ikinci kovana geçilir.
2) Arı Kaçıran Yöntemi: Bu yöntemde ortasına arı kaçıran aleti monte edilmiş örtü tahtası kuluçkalık ile ballık arasına konur. Arı kaçıran sayesinde arılar kuluçkalığa inebilirler fakat yukarı çıkamazlar. Böylece 2-3 gün içerisinde ballık arılardan boşalmış olur ve ballı çerçeveler kolaylıkla hasad edilir. Bu yöntemin sağlıklı olarak uygulanabilmesi için ballıkta kuluçka olmaması gerekir, çünkü bakıcı arılar aşağıya inmedikleri için ballık boşalmamış olur. Bu yöntemin sakıncası ise özellikle çok sıcak havalarda vantilatörcü arılar yukarıya çıkamadığı için ballıktaki balların erimeye başlamasıdır.
3) Kimyasal Madde Yöntemi: Bu yöntem yurtdışında çok büyük ticari arılıklarda kullanılır. Arıların kokusundan hoşlanmadığı madde kapağın altına yapılan özel bir düzeneğe sürülerek kovan kapatılır. Arılar belli bir süre zarfında ballığı terkederek kuluçkalığı iner.
Bu yöntemde kullanılan kimyasal maddelerden bazıları insan ve arı sağlığı açısından risk oluşturduğundan uygulanabilmesi için yasal düzenlemelere ihtiyaç vardır.
ABD'de kimsayal madde olarak yalnızca "Benzaldehyde" ile "Propionic ve Butric Anhydride" kullanımı için izin verilmektedir. Ülkemizde bazı arıcılar tarafından kullanılan ticari adı "Fenol" olarak bilinen "Carbolic acid" kullanımı ise yasaklanmış bulunmaktadır.
4) Hava Üfleme Yöntemi: Bu yöntem basınçlı hava üfleyerek arıların çerçevelerden uzaklaştırılması esasına dayanır. Bunun için kovan önüne altı açık bir sehpa konur. Kovan uçma deliği ile sehpanın arasına genişçe bir bez gerilir. Ya da uçma deliğine arıların rahatlıkla tırmanması için bir rampa konulur. Ballık sehpanın üzerine konarak çerçeve aralarından basınçlı hava püskürtülür. Havanın tazyikiyle örtü üzerine düşen arılar dumanla yönlendirilerek kovana girmeleri sağlanır. Arılardan boşalan ballık altı ve üstü kapatılarak süratle arılıktan uzaklaştırılır.
Yurtdışında bu iş için geliştirilmiş çok çeşitli modellerde hava üfleyen aletler satılmaktadır. Ülkemizde ise pratik olarak havayı dışarıya üfleme düzeneği olan elektrikli süpürgeler kullanılabilir.
HASADDAN SONRA YAPILACAK İŞLER
Balın Süzümü
Bal süzme işlemi yapılmadan önce oda sıcaklığı, süzme kolaylığı ve akıcılığın sağlanması açısından 25-30 oC olmalıdır. Süzülecek çerçevelerin petekleri üzerindeki sırlar, sır bıçağı veya sır tarağı ile alınır.
Sırı alınan petekler elle veya elektrikle döndürülen santrifüj (bal süzme) makinesine yerleştirilerek balları çıkartılır. Yurt dışında sır alma ve bal süzme işlemi, çoğunlukla tamamen otomatik makinelerle yapılmaktadır.
Peteklerde kalan bal bulaşıklarının temizlenmesi için balı süzülmüş petekler akşam üzeri kuluçkalığın üzerine verilerek arılarca temizlenmesi sağlanır. Bu temizlenme işi yağmacılığa neden olmamak için kesinlikle gündüz yapılmamalıdır. Bu çerçevelerden temiz ve kullanılabilecek olanlar saklanarak ilkbaharda tekrar kovanlara verilebilir.
Balı Süzülmüş Peteklerin Değerlendirilmesi
Balı alınan peteklerin tekrar kullanılabilecek durumda olanları tecritli petek odalarında muhafaza edilir. Petek güvesine karşı, petekler askıya dizilerek içinde korlaşmış mangal kömürü bulunan mangallarda veya elektrik ocaklarında toz kükürt yakılarak dumanlama yapılır. Ancak bu uygulamada peteklerde bulunan güve yumurtaları ölmediğinden uygulama 2-3 haftalık aralıklarla bir kaç kez tekrarlanır. Gerektiğinde bu petekler gelecek ilkbaharda tekrar kullanılabilir. Ancak bu tür peteklerin tekrar kullanılması hastalıklar yönünden riskli olabilir. Bu yüzden bazı ülkelerde peteklerin sadece bir yıl kullanılmasına müsaade edilir. Muhafaza yönteminde naftalin kesinlikle kullanılmamalıdır. Petrol ürünü olan naftalin kanserojen bir madde olup bal ve balmumundaki kalıntısı insan sağlığı için tehlikelidir. Kullanılamayacak durumdaki petekler, eritilerek kalıp mum haline getirilir.
Balın Dinlendirilmesi
Bal süzme makinesinde elde edilen bal, gittikçe incelen çok katlı elekten geçirilerek mum kırıntıları ve diğer yabancı maddeler ayıklanır. Buna rağmen küçük parçacıklar ve oluşan hava kabarcığı balın rengini bulandırır. Bunun için bal, dinlendirme tankına alınır ve dinlendirilir. Küçük mum kırıntıları ve hava kabarcığı köpük şeklinde üstte toplanır. Köpüklü kısım arılara yem olmak üzere ya da sirke ve likör yapımı için ayrı bir yerde depolanır. Dinlendirme kabındaki bal durulduğunda ve berraklaştığında ambalajlanabilir.
Balın Depolanması
Bal, değişik yapı taşlarından oluştuğundan depolama sırasında bile yapısal olarak sürekli değişikliğe uğrar. Bu değişmeler genellikle kristalleşme, renk koyulaşması, asitlik derecesinin artması, balın içinde bulunan şeker çeşitlerinde artma ve azalma olması şeklindedir. Bunun yanında balın depolanma süresinin artması ve ısıtılması HMF (hidroksi metilfurfurol) değerini yükseltir.
Balın kristalleşmesi 5-7 oC'da, ekşimesi 10 oC'da başladığından süzülen ballar eğer ısıtılmayacaksa 5 oC'nin altında tutulmalıdır. Kristalize olmuş balın tekrar eski haline dönmesi için bal kabı sıcak su dolu bir kap içerisinde bekletilerek balın çözülmesi sağlanır. Bal kabı hiçbir zaman doğrudan ateş ile temas etmemelidir. Çözünen bal tekrar kristalize olabilir.
BAL ÜRETİMİ
GELİŞEN ARI AİLELERİNE YENİ PETEKLERİN VERİLMESİ
Arı ailesi gelişip kuvvetlendikçe birer ikişer adet yapay petekli veya bir evvelki seneden balı süzülmüş kabartılmış petekler ilave edilir.Petek ilavesi için kovan da mevcut çerçevelerin ve bahusus en arkada veya en yandaki çerçevelerin tamamının arılarca doldurulmuş olması gerekir.En yandaki çerçevede yavru varsa ilave edilecek çerçeve hemen onun arkasına konulur.Yavru yoksa bal,çiçek tozu veya arı ile dolu ise bu takdirde ,o çerçeve en sona çekilerek onun önüne konulur.Yeni ilave edilecek çerçeveleri ailenin ortasına koymak doğru değildir.Alt kattaki çerçevelerin tamamı veya bir noksan dolduğunda ve kuluçkalıktaki çerçevelerin üst tarafında yeni beyaz petekler görüldüğünde kovana ballık dediğimiz ikinci kat tüm çerçeveleri dolu olarak konulur ve örtü tahtaları da bunun üzerine dizilerek kapak kapatılır.
Arıların ikinci kata kolay çıkması için,ballığa 1-2 çerçeve ballı yada yavrulu petek koymak ve ballık üzerini sıcak tutmak faydalıdır.
BALLIĞIN İLAVESİ
Alt kattaki çerçevelerin tamamı veya bir noksanı dolduğunda ve kuluçkalıktaki çerçevelerin üst tarafında yeni beyaz petekler görüldüğünde kovana ballık yani ikinci kat ilave edilir.Ballıkta bölme tahtası kullanılmaz.Sandık tamamen petekli çerçevelerle doldurulur.Ballık konulurken,alt kattaki örtü tahta veya bezleri alınarak üst kata konur.Arıları ballıkta çalıştırmak için:Kovan standart Langstrot ise alt kattan bir iki yavrulu veya ballı çerçeve alınarak üst kata konulur.Üsteki boş çerçevelerde alttan alınanların yerine konur.Bu saye de hem arıları yukarıda çalışmayı mecbur eder ve hem de bala bıraktığımız bu kovanın oğul vermemesine yardımcı oluruz.Ana arıya yeni yumurtlama alanı açmış oluruz.Bala bırakılan kovanlarda mümkün mertebe oğul arzusunu söndürmek şarttır.Yarım ballıklı kovanların arılarını üst katta çalıştırmak için,ballık çerçevelerine ya aşağıdan bir çerçeve yavrulu gömeç çıkarılarak monte edilir.Yahut ta bir müddet ballık altta ,kuluçkalık üstte bırakılabilirside ; tam zamanında ballık atılan kuvvetli kovanlarda bunlara gerek duyulmaz.
BAL HASADI
Fenni arıcılıkta kovandan senede 2-3 defa bal hasat edilebilir .Gerek ballıkta ,gerekse kuluçkalığın yan tarafındaki iyice olgunlaşmış balları lüzumunda alabiliriz.Alınan bu ballı çerçeveler yerine ya suni petekler konur,yahut ta balı sızdırılmış kabartılmış petekler konur.Mevsim müsait giderse bu hazır peteklere arılar kolaylıkla yine bal doldururlar.
Ballık tamamen dolduğunda;Gövdeden ayrılarak kovanın civarında bir yere konulur.Ballık üzerindeki örtü tahtaları alınmaz.Ballığı alınan kovanın üzerine ya yedek örtü tahtaları ve ya bir telis parçası koyularak kapağı kapatılır.Bundan sonra ballık üzerindeki örtü tahtaları birer birer kaldırılarak teker teker alınan ballı çerçeveler kovan kapısı önüne getirilerek üzerindeki arılar silkilir .Kalan birkaç arıda tavuk teleği veya arıcı fırçası yardımıyla kovan önüne süpürüldükten sonra bu ballı çerçeveler kapalı bir sandık veya odaya götürülür.Ballıktan çerçeveyi aldıktan sonra yine hemen örtü tahtasını kapatmalıdır.
BALIN OLGUNLAŞTIĞI NASIL ANLAŞILIR?
Balın olgunlaştığını,çerçevedeki ballı gözlerin tamamen,yahut ta hiç değilse 2/3 den fazlasını sırlamış olmasiyle anlaşılır.Arılar ballı peteği üst tarafından sırlamaya başlarlar.Üzeri sırlanmış olan çerçevedeki bal olgunlaşmamıştır. Olgunlaşmamış ballar uzun müddet dayanmaz.Tahammür eder.Ekşir.Zayi olur.Balın çabuk olgunlaşmasını temin etmek için,uçma deliğini genişletmek ve yemleme deliğini açmak suretiyle kovanda mükemmel bir havalandırma sağlanmalıdır.Akşamleyin ve gece kovan kapısı önünde arıların yüzleri kovana dönük olarak kanat çırpması baldaki fazla suyun uçmasını,dolayısı ile de balın olgunlaşmasını temin içindir.Eğer çerçeveler dolmuş,balı olgunlaşmış,fakat çerçevelerin alt kısmında birkaç santim sırlanmamış kısım kalmış ise arılara şeker şurubu vermek suretiyle açık petek gözlerinin sırlanması sağlanabilir.Hatırlanacağı üzere tam sırlanmamış petekli balların satışa arzı.Gıda maddeleri tüzüğüne aykırıdır.Satıştan ilgililerce her zaman men edilebilir.
BALIN SIZDIRILMASI
Bal güneşte ve ateşte sızdırılsa da bu doğru değildir.En iyisi Bal Süzme makin asında sızdırmaktır.Bu makine ,altı kapalı ,üstü açık bir soba gibidir.Bunun tam ortasında,şakuli bir demir çubuk vardır.Bu demir çubuğu etrafında örme telden 2-14 kadar dolap yapılmıştır ki süzülecek ballı çerçeveler buraya konur.Demir çubuğun üst tarafında bulunan dişli ve ona bağlanan bir kolu çevirmek suretiyle içerdeki dolabın dönmesi temin edilir.İşte bu dolabın içine konulan ve üzerindeki sırrı daha önce Bal bıçağı veya tarağı ile bozulan ballı çerçeve içerisindeki bal ,bu süratli dönme neticesinde çıkarak;galvanizli ve nikel saçtan yapılmış soba gibi kazanın iç cidarına çarpar ve aşağıya sızarak birikir.Alt taraftaki musluk açılmak suretiyle sızılmış bal buradan alınır.Makineyi yavaş yavaş hızlandırarak çevirmelidir.Çerçevenin bu yüzündeki bal tamamen bitmeden makineyi durdurup çerçevenin öbür yüzünü çevirmelidir.Çünkü diğer taraftaki balın tazyiki mumu bozar Bu yüz tamamen bitince yarım bırakılmış yüz çevrilir ve bal tamamen sızıncaya kadar makine işletilir.Sızdırılan ballar derin kaplar içerisinde dinlendirilirse mum kırıntısı vs. gibi yabancı maddeler yüze çıkar.
BALIN ANBALAJI VE SATIŞI
Diğer besin maddelerinde olduğu gibi balında taze olarak yenmesi en faydalı şekildir.Süzme ballar satılmadan önce rutubetsiz ve sıcaklığı 20 C civarında olan yerlerde muhafaza edilmelidir.Kış mevsiminde süzme balların en fazla kristalize olduğu sıcaklık 10-17 C dır. Eğer ballar uzun müddet bekletilecekse 15C ‘ nin çok altında tutulmalıdır.Aksi halde renk,lezzet ve enzimlerde değişiklik olur.26,5 derecenin üstünde saklanan ballar ya hiç veya çok geç donarlar.
SÜZÜLEN PETEKLERİN KOVANA VERİLMESİ
Son hasat mevsiminde, bal sızdırma makin asından çıkarılmış olan boş çerçeveler içerisindeki pek cüzi balın zayi olmaması ve boş peteklerin ertesi yıla kadar kolaylıkla ve temizce saklanması için bir ballığa çerçeveleri dizerek akşamüzeri kovana verilmelidir.Arılar hem petek gözlerinde kalan bal bulaşıklarını arılar ve hem de petekleri düzeltirler.
BOŞ PETEKLERİN ERTESİ YILA KADAR MUHAFAZASI
Arıcının en kıymetli sermayesinin kabartılmış petek olduğu ve arıların bir kilo petek yapmak için asgari 10 kilo bal yemek mecburiyetinde oldukları göz önünde tutularak kabartılmış petekleri ertesi yıla kadar bozulmadan iyice muhafaza etmelidir.Boş petekler ya her tarafı iyice kapalı sandık veya dolaplarda yahut ta altı üstü iyice kapatılmış boş ballık veya kuluçkalık sandıklarında muhafaza edilir.
Boş peteklerin en büyük düşmanı Güve Kelebekleri'dir.10 derecenin altında ki yerlerde saklanan petekler güvelenmez.Piyasada satılmakta olan Arı Farma firmasının çıkarmış olduğu “ GÜVESET “ ilacı da kullanılmaktadır.
Arıcılık sertifikası almak için kursa gittiğimde kurs öğretmenimiz biz arı dostlarını, amatör arıcılar ve profesyonel arıcılar diye ikiye ayırmıştı. 3–5 kovanla evinin önünde arıcılık yapan, 25 kovanla arıcılık yapan, kısaca gezginci arıcılık yapmayan arı dostlarını amatör arıcı olarak niteledi. Gezginci arıcılık yapan ve bal dışında arı ürünleri üretip satan, teknoljiyi takip eden arı dostlarını profosyonel arıcı olarak niteledi. Bende bal süzme konusunda âcizane bazı tecrübelerime dayanarak bilgiler sunacağım.
Hasat önce bütün kolonilerin ballıklarında yapılır. Kovana uçma deliğinden körükle duman verilir. Kapak sessice kaldırılır, üstten tekrar duman verilir ve örtü kaldırılır. Ballıktaki çerçeveler elden geçirilmeye başlanır. 2/3 (üçte ikisi) ü sırlanmış yani olgunlaşmış çerçeveler ve süzme makinesinde süzülecek çerçeveler üzeerindeki arılar kuvvetli silkme ile kovanın içine dökülür ve kalan arılarda suyla ıslatılmış fırça ile nazikçe temizlenir. Arıya kış yiyeceği bırakılır. Yavrulu çerçevelere girmekte de arının yumurtlaması için fayda vardır. Yavruya yer açmak için balların fazlası süzülmelidir. Arıdan temizlenen ballar gerideki yardımcıya verilerek önceden hazırladığımız ağzı kapalı içi boş kovana konmalı ve üzeri ıslak bezle hemen örülmelidir. Kovanlarınız önden ve arkadan kaldırmak için tutacaklı olmalıdır. Böyle kovanları kaldırmak daha kolaydır ve bel ağrısı yapmaz. Boş kovanımız ballı petekler ile dolduğunda hemen arılıktan uzaklaştırılmalı, arının bal kokusunu alıp giremeyeceği kapalı bir yere veya daha önceden kurulmuş olan çadıra götürülmelidir.
1–2/3 ü sırlanmış peteklerin balını hasat edin, aksi halde bal yeterince olgunlaşmadığı için ekşime yapar. Bal süzme zamanını iyi bilin. Bal süzmede geç kalırsanız, arılarınız balı yerler siz de hava alırsınız.
2-Sağım çadırlarının tabanını toprakla teması kesecek şekilde örtün, böylece toz ve toprağın bala yapışmasını önlersiniz. Bal çadırı seçerken çabuk kurulan geçirmeli demirlerden oluşan çadır cinsi kamp çadırı, deprem çadırı seçiniz. Giriş kapısı ve yükseklik süzmeye uygun ve arın gireceği delik olmamalıdır. Ehli keyif iseniz dört tarafı sineklikle kaplı bir çadır yaptırın.
3-Balla temas eden malzemeleri her kullanımdan sonra yıkayarak temizleyin. Yedek malzeme bulundurun.
4-Hasat yapılırken sıcaklığın 25–30 0C olması gerekir. Düşük sıcaklıklarda yapılan hasatta bal petekte kalır ve tam olarak çıkmaz. Zayıf koloniler sabah ve akşam; güçlü koloniler öğle saatlerinde hasat edilmelidir. Zayıf koloniler kendilerini bu saatler dışında yağmacılığa karşı kendilerini savunamazlar.
Yukarıdaki maddelerde yazılan konulara dikkat edin. Bal süzülecek yere bal süzme makinesini nasıl kolay çalışacaksanız o şekilde sabitleyin makineyi kullanmaya başladığınızda sallanmasın. Süzme yapılacak balların sırrı; sır bıçağı, sır tarağı ve sır bozma rulosu boş kovan üzerine koyduğumuz sini üzerinde bozulur. Süzmek üzere ayırdığınız ballı çerçevelerden birini bu sinini üzerine yatırın ve sır tarağını sırrın altına sokup arkaya doğru yatırarak kaldırınız. Bu şekilde seri bir şekilde sırları bozabilirsiniz.
Sır bıçağı ile Sır çıkarılırken çerçeveler dik tutulur, bıçak aşağıdan yukarıya doğru çalıştırılarak sır çıkartılır. Bu işlemden sonra çerçeveler bal süzme makinesine gözlerdeki meyiller dönme istikametinin aksine gelecek şekilde yerleştirilir. Kol önce yavaş, sonra hızlı çevrilerek birinci yüzdeki balın yarısı süzülür, çerçeve çevrilir ikinci yüzün tamamı süzülür. Tekrar çevrilerek birinci yüzdeki kalan ballar süzülür. Böylece peteklerin parçalanması önlenmiş olur.
İçeriye birkaç boş kovan ve ballık koyunuz. İçinde 5 adet çakılmış temel petek takılmamış çerçeve koyun. Bu kovana daha sonra bir ballı ve bir boş çerçeve şeklinde sırlı ballar yerleştirilecektir. Bu sizin için balları taşımakta kolaylık olacak, kovan ağır olmayacak ve ballı çerçevelerin sırrı bozulmayacaktır. Boyunuza göre yüksekliğe bir sini koyun bu sininin üzerinde balların sırrı bozulacaktır. Bu yüksekliği sinin altına boş kovan ve ballık koyarak ayarlayabilirsiniz.
Bal süzeceğiniz yerde iki adet ağzı açılmış peynir tenekesi bulundurun. Birisine süzme makinesinden bal süzecek ve diğerine bozduğunuz sırları koyacaksınız. Bal süzeceğiniz ağzı açılmış tenekenin ağzına süzme işleminin basit olması için 10 numara elek teli veya sineklik telini yumuşak bir tel ile bir oradan bir buradan batırarak tenekenin kenarını dolaşarak ortası çukur olmak kaydıyla geriniz. Bu arada ağzına elek teli bağladığınız tenekenin sağından ve solundan alta gelecek şekilde tel ile bağlayınız ki süzme bal ağırlık yapınca tel tenekenin içine göçmesin. Tülbent ile uğraşmayın tülbent sizi uğraştırır. Gözenekleri sıktır bal zor geçer. Balınızı eve götürdüğünüzde mutlaka tülbentten süzeceksiniz. Çünkü günlük yavrular bu düzenekten geçecektir. Bal süzdüğünüz yere fazla arı girişini önlerseniz balınız temiz olacaktır. Süzme makinenizden bal ile süzülen petek, sır kalıntıları, ergin arı ölüsü ve açık yavru gözlerindeki larvalar bu sistemde elek telinizi tıkayamayacaktır. Bal süzme makinenizin musluğuna tenekenin ağına hazır tel süzgeç de koyabilirsiniz. Zücaciyelerde ve pazarlarda satılan plastik kovalara göre süzgeçler de vardır. Bunları da kullanabilirsiniz. Tenekeniz dolmaya başlayınca süzme makinesinin musluğu kapatılıp balın dışarı akması önlenmelidir. Dolan tenekenin bir kenarı açılıp eğdirilerek azaldıkça kaldırılarak peynir tenekelerine aktarılıp ağzı iyice kapatilmalidır.
İkinci tenekeye de pazarlarda satılan kırmızı renkteki bildiğimiz kuru soğan çuvalını (telis) tenekemize geçirip alttan iple bağlayarak ortasını çukurlaştırarak içine sırrın bozduğumuz balların sırlarını koyarız. Kovamız doldukça alt taraftaki ipi çözerek çuvalın biraz daha yukarı çıkararak sırla beraber giden birkaç kilo balı süzebiliriz. Posası kalan sırları daha sonra eritip bir kaba dökerek yerine arı malzemeleri satan yerlerden temel petek alınabilir.
Bal süzülen yere bir kova su ve bal alınan arılığa fırçayı bezleri ıslatmak için bir kova su konmalıdır.
Kuluçkalıkta arının yiyeceği 6 kg bal bırakılır. Ballık kapağı ve örtüsü ile beraber başka bir arının üzerine konur ve arıları talandan böylece korumuş oluruz. Ballıklı kolonide Kovanının kapağı açık tutulmaz. Hasat bittikten sonra balıktaki arılar kuluçkalığa silkilir ve çerçeveler düzenlenir. Bal hasadı bittikten sonra sırlı ballar hemen arılıktan kovan ve ballık içinde, süzülen ballarımız tenekelerle uzaklaştırıp arıcılığa uygun panelvan veya toros gibi kapalı araçlarla bal odasına getirilir. Süzme makinesinde süzülen çerçeveler tekrar arıya verilir. Evde yapılacak hasat için yavrulu çerçeveler eve getirilmez kovanda kalır. Uzun zaman dışarıda kalacağından yavrulara zarar gelir.
BALIN AMBALAJLANMASI VE SATIŞI
Diğer besin maddelerinde olduğu gibi balında taze olarak yenmesi en faydalı şeklidir. Sırlı ballarımız eve geldiğinde polenli, polensiz, kesip kilo satılacak ve kesilmeden satılacak şeklinde gruplayarak kovan içinde kapalı olarak saklanacaktır. Ballarınızı kapatmazsanız güve kelebeğiyle mücadele etmeniz gerekecektir. Katlar arasına ceviz yaprağı koymanız tavsiye olunur. Ambalaj malzemeleri satan bir yere gittiğinizde onlardan 5 kg pirinç poşeti istediğinizde onların size vereceği poşet langroth kovanın çerçevelerine olur. Sırlı ballarınızı bu şekilde bantlayarak koruyabilirsiniz. Takılan poşet sırlı ballarınızı da bozabilir ve balınız poşete akabilir. Satarken de poşetleyebilirsiniz. Çerçeve derinlikleri farklı olduğundan size poşet ölçüsü vermeyeceğim. Sırlı ballarınızı arada sırada kontrol edin ve güve kelebeği olan balları arıya geri verebilirsiniz.
Kesip satacağınız ballar için çağımızda 500 gr, 1 kg çok güzel saklama kapları bulunmaktadır.
Süzülen ballar bir müddet dinlendirildikten sonra ağzı açılmış olan boş 20 kiloluk peynir tenekelerinin ağzına süzgeç veya 10 numara elek teli konarak musluğun altına konur. Bir süzme bal dolu teneke 25 kg gelir. Tülbentten de balınızı süzebilirsiniz. İçerisindeki yabancı maddelerden ayrılan süzme bal, şekerlenmesini önlemek amacıyla tenekelere doldurulduktan sonra 60 – 70 derece suda yarım saat tutulur. Ben bu dereceyi nereden bulacağım demeyin. Sıhhi tesisat satan yerlere sorun. Suyun sıcaklığını ölçen dereceler vardır.
Tenekede balın hava ile teması önlenir. Hava ile temas balın suyunu buharlaştırır ve balımız çabuk şekerleşir. Ama siz süzülen balı ısıtmadan tüketiniz. Isıtılan balda kanserojen maddi olma ihtimali vardır. Balı kesinlikle kaynatmayın.
Süzülüp dinlendirilen ve sıcak suda tutulan ballar 660 cc 1 kg cam kavanozlarda, 330 cc yarım kiloluk ve 1320 cc 2 kg cam kavanozlarda ambalajlanır. Cam kavanozların kağıt ambalajı da olursa ballarınızı yan yana koyabilirsiniz. Fakat firma ismi olmadığından marketlere koyamazsınız. 30 000 ytl verip firma ismi alamayacağınıza göre toptan ucuz fiyata veya eşe dosta parkende satmak zorundasınız. Pazara da çıkaramazsınız vergi mükellef olmanız gerekir.
Bir de balın şekerdir derler. Çam balı dışında bütün balları kristalize olacağını söyleyiniz. Kristalize olmayan balların gerçek bal olmadığını söyleyiniz. Balın kovanda dahi hasat edilmeden şekerleştiği görülmüştür. Bal mevsiminde verilen şekerin bile arının işleyip bala dönüştürdüğünü söyleyiniz. Piyasada glikozdan yapılan ve tatlandırıcı kullanarak yapılan ballar olduğunu söyleyiniz. Balın şekerlenmesini sağlayan sakaroz denilen bir şeker türü yani çay şekeridir. Balı süzerken içine polen karışır ve bu da balın kristalize olmasını çabuklaştırır. Büyük firmalar bu poleni baldan ayırmakta ve tezgâhtaki karışık tek tip balları iki ayda bir değiştirmektedir.
Balın faydalarını öğrenin. Balda bir çok mikrobun yaşayamayacağını söyleyin. Çünkü balın içinde bulunan yüksek şeker oranı bir çok mikrobun içinde barınamamasını sağlar. Balın yapısında bulunan vitaminler, minereller ve antioksidan maddeler nedeniyle insan sağlığına çok faydalı olduğunu mutlaka belirtin. Sattığınız balların en hızlı 13-14 0C de kristalize olacağını bu yüzden ballarını bu sıcaklıktan aşağıda yada yukarıda saklamalarını belirtin. Bal havadaki yada ortamdaki nemi çeker. Buda balın daha hızlı bir şekilde fermente olmasına neden olur. Bu yüzden bal kaplarının yada kavanozlarının ağzı kapalı tutulmalıdır.
Ballarını hasat ederken ortalıkta bal bulaşığı bırakmayınız; arılığınızda yağmacılık davranışını teşvik eder.
Bal hasadı yaptıktan sonra varroa mücadelesine başlayınız. Eğer arı bölecekseniz şerbet veriniz ve kolonileri sıkıştırınız.